Een van de meest bijzondere dingen aan de Koloniën van Weldadigheid was de leerplicht: al snel nadat de koloniën werden opgericht, werd besloten dat kinderen vanaf zes jaar verplicht naar school moesten. In de rest van Nederland was dat helemaal niet het geval: veel kinderen hielpen hun ouders in een winkel of op het land, of maakten lange dagen in een fabriek. Er moest gewerkt worden, er was helemaal geen tijd om te leren lezen, schrijven en rekenen. Daar kwam pas in 1901 verandering in, toen de eerste wet voor leerplicht werd aangenomen. Dat was tachtig jaar later dan in de koloniën!
Johannes van den Bosch, de man die de koloniën bedacht, vond onderwijs heel belangrijk. Niet toen hij zelf op school zat: toen hij negen was, liep hij bij zijn kostschool weg, terug naar huis, ook al was dat vijf uur lopen. Hij had er geen zin in en vond het er maar saai. Maar eenmaal volwassen (toen hij zelf niet meer naar school hoefde) veranderde hij van gedachten. Als kinderen goed onderwijs kregen, zouden ze later veel meer kansen hebben om een goede baan te vinden en voor zichzelf te kunnen zorgen, was zijn idee. Daarom was het belangrijk dat in zijn koloniën alle kinderen naar school zouden gaan, meerdere dagen per week. ’s Ochtends was er les voor kinderen van 6-13 jaar, ’s middags voor de oudere meisjes en ’s avonds voor de oudere jongens. Zij konden dan eerst even werken, maar daarna toch nog naar school. Dat was ook het geval in Veenhuizen, de kolonie waar weeskinderen naartoe werden gestuurd.
Eén meisje vond die leerplicht maar niets. Ze had zelfs zó weinig zin om naar school te gaan, dat ze een smoesje bedacht: op haar weg naar school was ze door twee dieven overvallen, die alles behalve haar hemd en sokken hadden afgepakt. Dan zou niemand het erg vinden dat ze de hele les gemist had. En het werkte, want ze werd geloofd. Er werd zelfs een beloning uitgeloofd voor degene die de dieven zou vinden!
Helaas voor haar ging het niet lang goed: al snel werd ontdekt dat ze het hele verhaal verzonnen had om niet naar school te hoeven, en kreeg ze waarschijnlijk flink op haar donder. Maar ze kwam er wel mee in de krant, en niet alleen in de buurt van Veenhuizen. Kijk maar naar de bron: een stukje uit de krant De Vijfheerenlanden van 22 november 1857. Daar wordt het verhaal aan de hele regio verteld.
