De negentiende eeuw was voor veel mensen niet heel prettig: er was veel armoede, weinig werk, en als je al een baan had, was dat waarschijnlijk in een donkere fabriek. In de steden zaten mensen op elkaar gepropt en gingen nare ziektes razendsnel rond. Maar als je als ongetrouwde vrouw zwanger werd, dan had je pas écht een probleem: vaak wilde dan zelfs de kerk of je familie je niet helpen, omdat je dan volgens de bijbel ‘gezondigd’ had: door seks te hebben zonder getrouwd te zijn, had je de regels van God overtreden. Het was dan nog moeilijker om ergens werk te vinden, en je had ook nog eens een kind om voor te zorgen.
Cornelia van Hevelingen weet er alles van, want het gebeurt haar drie keer. Ze is niet zo goed in stilzitten: jarenlang reist ze door de hele provincie, waarschijnlijk op zoek naar werk. Haar avonturen pakken niet altijd goed uit. In 1846 krijgt ze in Soest haar eerste dochter, Gijsberta, maar net als veel kinderen in die tijd, overlijdt het meisje als ze net één jaar oud is. In 1849 bevalt Cornelia in het ziekenhuis van Utrecht van een tweede dochter, Helena. De verpleegsters daar vinden Cornelia zó energiek en impulsief, dat ze het in hun medische verslag opschrijven. Maar wat er uiteindelijk met Helena gebeurt, staat nergens beschreven. Het zou goed kunnen dat Cornelia niet voor haar kon zorgen, en haar daarom te vondeling heeft gelegd.
In 1853 gaat het nog een keer fout. Cornelia raakt voor de derde keer zwanger, en doordat ze geen werk heeft, moet ze bedelen om aan genoeg geld te komen voor eten. Ze klopt daarom aan bij een rijke heer in Cothen, om hem om hulp te vragen – maar dat is tegen de wet! Twee mensen zien het gebeuren en doen aangifte, waarop Cornelia gearresteerd wordt. Ze wordt naar het Huis van Arrest in Amersfoort gebracht, een oude gevangenis in het centrum van de stad. Ze wordt veroordeeld tot een gevangenisstraf van een week, een boete, én ze moet naar de bedelaarskolonie Ommerschans. Daar moet ze leren werken en een nette burger worden, zodat ze niet nog een keer gaat bedelen.
De burgemeester van Cothen zorgt ervoor dat ze daarheen vervoerd kan worden, maar er is één probleem. Kijk maar in de geneeskundige verklaring. Daar schrijft de dokter van het Huis van Arrest dat hij verklaart dat “de veroordeelden van Hevelingen, Cornelia, welke van hier naar Ommerschans moet worden over gebragt, de reize derwaarts, uit hoofde dat zij in hoogst zwangere toestand is niet te voet af kan leggen”.
In andere woorden: hij zegt dat Cornelia, die van hier [Amersfoort] naar Ommerschans moet zien te komen, die reis niet lopend kan maken, omdat ze ieder moment kan bevallen.
Als oplossing voor dit probleem, huurt de burgemeester van Cothen een rijtuig voor haar. Die kan haar ophalen in Amersfoort en naar Drenthe brengen. Dat rijtuig huurt hij bij “Logement De Vergulden Zwaan”, een Amersfoortse stalling en rijtuigenverhuur, die al eens eerder het vervoer voor een bedelaarskolonist uit Cothen heeft verzorgd. Daarvan krijgt de burgemeester een ‘Nota’ (rekening) opgestuurd. Die betaalt hij (waarschijnlijk) netjes, waarna hij de nota tussen de rest van zijn ingekomen brieven opbergt – daar zit die in het archief vandaag de dag nog steeds tussen!
En Cornelia? Die moet drie jaar keihard werken, op het land of in de weverij van Ommerschans (en later Veenhuizen), tot ze haar schuld afbetaald heeft en voldoende geld gespaard heeft om zichzelf te kunnen redden. Wat er met haar baby gebeurt, weten we niet: over de geboorte is niets terug te vinden, en er zijn ook geen bronnen die vermelden dat het kindje overleden is. Als Cornelia uiteindelijk weer uit Veenhuizen vertrekt, is ze alleen. Daardoor kan ze een helemaal nieuwe start maken, zonder dat mensen van haar weten dat ze meerdere kinderen heeft gehad zonder getrouwd te zijn. En dat doet ze: ze gaat als dienstmeid aan het werk op een boerderij – het werk dat ze in de koloniën van weldadigheid geleerd heeft, komt dus goed van pas – en leert een man kennen waar ze mee trouwt. Of ze daar uiteindelijk blij mee was, kunnen we helaas niet aan haar vragen. Maar zo komt ze in ieder geval niet nog eens in de problemen…
